သိထားရမယ့္ အီရန္ ႏ်ဴကလီးယားသေဘာတူညီခ်က္အေၾကာင္း

ေတြ႔ဆုံေဆြးေႏြးပြဲေတြ ဘယ္အခ်ိန္၊ ဘယ္လိုပံုစံမ်ဳိးနဲ႔ စတင္ခဲ့တာလဲ။

အခက္အခဲေက်ာ္လႊားႏိုင္မႈလို႔ ေျပာႏိုင္မယ့္ ၾကားျဖတ္သေဘာတူညီခ်က္ေတြကို လက္ခံခဲ့ၾကတဲ့ ေဆြးေႏြးပြဲေတြ ၂၀၁၃ ႏိုဝင္ဘာမွာျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ဂ်နီဖာသေဘာတူညီခ်က္ နဲ႔ ပူးတြဲစီမံလႈပ္ရွားမႈ လို႔ သိခဲ့ၾကတဲ့ေဆြးေႏြးပြဲေတြ အဲဒီႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလက စတင္ခဲ့ၾကတာပါ။ အဲဒီထက္အေစာပိုင္း ၂၀၀၂ ကတည္းက အီရန္နဲ႔ သေဘာတူညီမႈရႏိုင္ဖို႔ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမႈျပဳလုပ္ဖို႔ အႀကိမ္မ်ားစြာႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကတယ္။ မေအာင္ျမင္ခဲ့ပါဘူး။
အဲဒီတုန္းက အီရန္အစိုးရဆန္႔က်င္ဘက္အုပ္စုေတြဟာ အီရန္ႏိုင္ငံရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္ထဲက ႏိုင္ငံတကာအဏုျမဴစြမ္းအင္ေအဂ်င္စီ(IAEA) နဲ႔ ယူအန္ ႏ်ဴကလီးယားေစာင့္ၾကည့္အဖြဲ႕ေတြကို ဖြင့္ဟဝန္ခဲ့ထားျခင္းမရွိတဲ့ ႏ်ဴကလီးယားအေဆာက္အအံု၂ ခုတည္ရွိေနတာကို ထုတ္ေဖာ္ခဲ့တယ္။ တပ္လွန္႔သတိေပးခဲ့ၾကတယ္။ လက္ရွိေဆြးေႏြးပြဲေတြျဖစ္ေပၚလာေစတဲ့ တြန္းအားမ်ဳိးေပးတဲ့ ျဖစ္ရပ္ ႏွစ္ခုမွာ ပထမတစ္ခုက ၂၀၁၃ မွာ အိုဘားမားအစိုးရအဖြဲ႔က အီရန္ကို လမ္းေၾကာင္းေျပာင္းေစခဲ့တယ္။ အဲဒီ ကူးေျပာင္းမႈဟာ အိုမန္ၿမိဳ႕ေတာ္မွာျပဳလုပ္ခဲ့ၾကတဲ့ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ လွဳိ႕ဝွက္ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးမႈအမ်ားႀကီးဆီကို ဦးတည္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယျဖစ္ရပ္က ၂၀၁၃ ဇြန္လက ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အီရန္ႏ်ဴကလီးယားေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေပးသူအျဖစ္ ၁၀ ႏွစ္ၾကာတာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့ဖူးတဲ့ ဟာဆန္ရူဟာနီ သမၼတအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ခံရတာပါ။ ႏိုင္ငံတကာအုပ္စုနဲ႔ အလားအလာေကာင္းေကာင္း အျပဳသေဘာေဆာင္တဲ့ ေစ့စပ္ေရးမူဝါဒလမ္းစဥ္အျဖစ္ေဆြးေႏြးၾကၿပီး ျပင္းထန္ခဲ့တဲ့ စီးပြားေရးပိတ္ဆို႔မႈေတြကို ရုတ္သိမ္းေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ ဆက္သြယ္မႈမရွိတဲ့ အီရန္ရဲ႕ သီးျခားျဖစ္တည္မႈကို အဆံုးသတ္ေရးရည္မွန္းခဲ့ၾကတယ္။ ၂၀၁၄ မတ္က စတင္ခဲ့တဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြဟာ ကတိကဝတ္အဆင့္ ဦးတည္လာေနတယ္။ ျပည့္စံုတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္တစ္ခုတည္ေဆာက္ႏိုင္ဖို႔ deadline ေတြ အမ်ားႀကီး သတ္မွတ္ခဲ့ၾကတယ္။ အၿပီးသတ္ deadline ဟာ ဒီႏွစ္ထဲ ဇူလိုင္ ၁ ရက္မွာပါ။ ဒါေပမဲ့ အီရန္နဲ႔ အေပးအယူမွန္သမွ် ေဝဖန္ၾကတဲ့ ရီပတ္ပလီကန္ေတြရဲ႕ ပိတ္ဆို႔မႈအသစ္ေတြ ဥပေဒျပဌာန္းျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းတာေတြရွိေနၾကတယ္။ အီစတာအားလပ္ရက္ေတြအၿပီး လႊတ္ေတာ္မွာျပန္လည္ေဆြးေႏြးတဲ့အခါ သေဘာတူညီခ်က္အေသးစိတ္ကအစ ရွင္းလင္းေအာင္ အိမ္ျဖဴေတာ္က ျပင္ဆင္ထားဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ ရီပတ္ပလီကန္ေတြရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းမႈဟာ ေဆြးေႏြးပြဲေတြကို ရွင္းထုတ္ျပစ္တတ္လြန္းလို႔ပါ။

P5+1 ဆိုတာ ဘယ္သူေတြလဲ။ ဘာေၾကာင့္ P6 လို႔ မေခၚေဝၚႏိုင္တာလဲ။

P5+1 ေတြဟာ အေမရိက၊ ျပင္သစ္၊ ၿဗိတိန္၊ တရုတ္၊ ရုွရွား နဲ႔ ဂ်ာမနီတို႔ပါ။ ပထမ 5 ဟာ ယူအန္လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ အျမဲတမ္းအဖြဲ႕ဝင္ႏိုင္ငံေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ဂ်ာမနီ အဲဒီထဲပါေနတာက ျပင္သစ္၊ ၿဗိတိန္ အပါအဝင္ EU3 ႏိုင္ငံအဖြဲ႕ဝင္ျဖစ္ေနလို႔ပါ။ EU3 ဟာ အီရန္နဲ႔ အေစာပိုင္းက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြျပဳလုပ္ခဲ့ၾကတယ္။ EU ဟာလည္း ႏိုင္ငံျခားေရးအႀကီးအကဲဦးေဆာင္မႈနဲ႔ ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာ ကိုယ္စားျပဳပါဝင္ခဲ့တယ္။ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ မျပန္႔ပြားေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္(NPT) အရ အကာအကြယ္ေပးထားတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ေတြကို အီရန္က မလိုက္နာတာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ကုလသမဂၢလက္ေအာက္ခံ IAEA ႏုိင္ငံတကာအႏုျမဴစြမ္းအင္ေအဂ်င္စီဟာ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ကတည္းက ေနာက္ဆက္တြဲ အစီရင္ခံစာေတြထုတ္ျပန္ေနခဲ့တယ္။ ယူအန္လံုျခံဳေရးေကာင္စီကလည္း တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈ ျပစ္ဒဏ္သတ္မွတ္ထားတဲ့ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြ တသီတတန္းႀကီး ခ်မွတ္ေနခဲ့ပါတယ္။ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ ေတာင္းဆိုခ်က္ျဖစ္တဲ့ ယူေရနီယံသန္႔စင္-ဆက္စပ္ပစၥည္းအားလံုးနဲ႔ ျပန္လည္အသံုးျပဳလုပ္ငန္းေတြဆိုင္းငံ့ထားဖို႔ကို အီရန္ ျငင္းဆန္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္ကစတင္ၿပီး တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြ ပထမဆံုးသတ္မွတ္လာခဲ့တာပါ။

ဒီသေဘာတူညီခ်က္ကေန သူတို႔ဘာေတြေမွ်ာ္လင့္ခဲ့ၾကလဲ။

ကာလတိုမွာေတာ့ P5+1 ဟာ အီရန္ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ရမသြားဖို႔ တားဆီးခ်င္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အနည္းဆံုးေတာ့ လက္နက္တစ္ခုခု ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ႀကီး ရသြားႏိုင္တဲ့အေျခအေနကို ရပ္တန္႔ေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ ပုန္းလွ်ဳိးကြယ္လွ်ဳိးမလုပ္ႏိုင္ေအာင္တားဆီးခ်င္တာပါ။ အဲဒီလိုတားဆီးခ်င္တဲ့အေရးကိစၥေတြၿပီးဆံုးဖို႔ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးသူေတြဟာ အီရန္ကို ျပည့္ဝယူေရနီယံ(ယူေရနီယံသန္႔စင္ျခင္း)ဆက္လုပ္ဖို႔ ခြင့္ျပဳထားေနတာကို သေဘာတူညီရမယ္။ ႀကီးမားတဲ့ႏ်ဴကလီးယားအေျခခံအေဆာက္အဦေတြ အလံုးစံုဖ်က္သိမ္းအဆံုးသတ္ဖို႔ဆိုတာ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ အီရန္ရဲ႕ ျပည့္ဝယူေရနီယံအစီအစဥ္အတြက္ တင္းက်ပ္တဲ့ကန္႔သတ္ခ်က္ေတြကိုေတာ့ ရွာေဖြၾကမွာပါ။ တည္ေဆာက္ေနဆဲ ပလူတိုနီယံထုတ္လုပ္မယ့္ heavy-water ႏ်ဴကလီးယားဓာတ္ေပါင္းဖိုတစ္လံုးကို ျပန္ၿပီးပံုစံခ်တည္ေဆာက္ဖို႔ အစီအစဥ္လည္းရွိေနတယ္။ လွည့္စားတာကိုတားဆီးႏိုင္မယ့္အဆင့္ျမင့္စစ္ေဆးမႈေတြလက္ခံတဲ့ အီရန္အစိုးရတစ္ရပ္လည္း ေမွ်ာ္လင့္ၾကတယ္။ သူတို႔ရဲ႕ရည္မွန္းခ်က္က အီရန္ရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္လုပ္ႏိုင္စြမ္းကို အခ်ိန္ဆြဲခ်င္တာပါ။ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္တစ္ခုအတြက္ လံုေလာက္တဲ့ ႏ်ဴစြမ္းအင္ထုတ္ပစၥည္းထုတ္လုပ္ရာမွာ လိုအပ္တဲ့အခ်ိန္၊ အခုလက္ရွိကေန လအနည္းငယ္၊ အနည္းဆံုးတစ္ႏွစ္ နဲ႔ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခုစာ ဒါမွမဟုတ္ ပိုၿပီး အီရန္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားႏိုင္ဖို႔ပါ။

အီရန္က ဘာေတြရဖို႔ ေမွ်ာ္လင့္ခဲ့လဲ။

အီရန္အတြက္ကေတာ့ အင္တိုက္အားတိုက္ေတာင္းဆိုလိုတာက တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြကေန လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ပါ။ ပိတ္ဆို႔မႈေတြနဲ႔ မွီခိုဆက္ႏြယ္ေနတဲ့စီးပြားေရးအႀကီးအက်ယ္ထိခိုက္ပ်က္စီးရတယ္။ သီးျခားစီေျပာရရင္ ေလာင္စာဆီနဲ႔ ဓာတ္ေငြ႔ပို႔ကုန္ေတြကို ပိတ္ဆို႔ထားေတာ့ နည္းပညာတင္သြင္းၿပီး စြမ္းအင္အရင္းအျမစ္ေတြဖန္တီးအသံုးခ်ရာမွာ ခက္ခဲလွတယ္။ ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ေငြေၾကးဆက္သြယ္ message ပို႔တဲ့စနစ္ SWIFT ကိုလည္း ပိတ္ထားေတာ့ ကမၻာ့ဘဏ္ေတြနဲ႔ ေငြလႊဲတဲ့အခါအခက္အခဲေတြရင္ဆိုင္ရၿပီး ဆံုးရႈံးမႈေတြ တိုးေနတယ္။ အီရန္က အေပးအယူစာခ်ဳပ္ လက္မွတ္ထိုးၿပီးတာနဲ႔တခ်ိန္တည္း တားျမစ္ပိတ္ဆို႔ထားတာေတြအားလံုး အဆံုးသတ္ေစလိုတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီသက္သာရာရမႈဟာ ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္ေပၚမွာ ကန္႔သတ္ခ်က္ေတြဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္မယ့္ စစ္မွန္ေကာင္းမြန္တဲ့ယံုၾကည္မႈအေပၚမွာ အေျခခံေနတယ္။ ေနာက္ဆံုးသေဘာတူညီမႈေတြအေပၚမွာ မူတည္ေနတယ္။ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြဟာ အီရန္ရဲ႕ တျခား သေဘာထား/ အျပဳအမူေတြျမင္ႏိုင္တဲ့ က႑ေတြ- ဥပမာ လူ႔အခြင့္အေရးကိစၥ၊ အၾကမ္းဖက္ဝါဒကို အေထာက္အပံ့ေပးေနတာနဲ႔ အေဝးထိန္းဒံုးပ်ံစနစ္တို႔ကိုေတာ့ အက်ဳိးသက္ေရာက္ႏိုင္မွာမဟုတ္ဘူး။ အဲဒီအျပင္ ကြန္ဂရက္က ျပဌာန္းလိုက္တဲ့ ပိတ္ဆို႔မႈေတြကို မစၥတာအိုဘာမားကသာ ဆိုင္းငံ့ထားႏိုင္ပါတယ္။

သေဘာတူညီခ်က္္မွာ အမွန္တကယ္ ဘာေတြပါဝင္လဲ။

ဧၿပီ ၂ရက္ ၾကာသပေတးေန႔ည သေဘာတူညီခ်က္ေၾကညာခဲ့တုန္းက ေမွ်ာ္လင့္ထားၾကတာထက္ ပိုၿပီး အေသးစိတ္ေျပာသြားခဲ့တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဇူလိုင္ ၁ ရက္ deadline မတိုင္ခင္ တရားဝင္သေဘာတူညီခ်က္ စာခ်ဳပ္လက္မွတ္ထိုးလာႏုိင္သည့္တိုင္ ဘာမွအဆင္သင့္မျဖစ္ႏိုင္ၾကေသးဘူး။ စိတ္အားထက္သန္ေနတဲ့ အီရန္ရဲ႕ ဒီထုတ္ျပန္ခ်က္ထဲမွာ တပ္ဆင္ထားတဲ့ယူေရနီယံသန္႔စင္ စက္ဒလက္ ၁၉၀၀၀ ကေန ၆၀၀၀ အထိ ေလွ်ာ့ခ်မယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ပါဝင္တယ္။ စက္ဒလက္ ၅၀၀၀ ကိုသာ အလုပ္လုပ္ေစမွာပါ။ အားလံုးဟာ ပထမမ်ဳိးဆက္စက္ဒလက္ေတြျဖစ္တယ္။ အဲဒီထက္ပိုၿပီးအဆင့္ျမင့္တဲ့မိုဒယ္ေတြ တစ္ခုမွ အနည္းဆံုး ၁၀ႏွစ္ အသံုးျပဳခြင့္မရွိဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ သုေတသနနဲ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး (R&D) ပိုင္းအတြက္ ပိုၿပီးသင့္ေတာ္တဲ့ဒီဇိုင္းပံုစံေတြျဖစ္ဖို႔ စနစ္တစ္ခုေပၚအေျခခံတည္ေဆာက္ရမယ္လို႔ IAEA ကို အဆိုတင္သြင္းထားတယ္။ အီရန္ရဲ႕ ဒုတိယျပည့္ဝႏ်ဴကလီးယား အေဆာက္အအံု Fordow ဟာ ေလေၾကာင္းတိုက္ခိုက္မႈမျပဳလုပ္ႏိုင္ေလာက္တဲ့ ေျမေအာက္ခပ္နက္နက္၊ ေတာင္တစ္လံုးအတြင္းမွာ တည္ေဆာက္ထားတယ္။ (ပင္မတစ္ခုက Isfahan ေဒသ၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ Natanz မွာပါ။) အဲဒီျပည့္ဝႏ်ဴကလီးယားလုပ္ငန္းအားလံုးကို ရပ္စဲလိုက္ၿပီး ရူပေဗဒဆိုင္ရာသုေတသနစင္တာအျဖစ္ေျပာင္းလဲမယ္ လို႔ ဆိုပါတယ္။ အနည္းဆံုး ၁၅ ႏွစ္အတြင္း ဒံုးက်ည္ပစၥည္းပစၥယ ထုတ္လုပ္/ သုိမွီးထားမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ အီရန္ေျပာတာက အဲဒါကို အဆင့္နိမ့္ျပည့္ဝယူေရနီယံ ၁၀၀၀၀ ကီလိုဂရမ္ကေန ၃၀၀ကီလိုဂရမ္အထိသာ သိုေလွာင္တဲ့ေနရာအျဖစ္ လာမယ့္ ၁၅ႏွစ္အတြင္း အဆင့္ေလွ်ာ့ခ်ထားလိ္ုက္မယ္လုိ႔ ဆိုတယ္။ (အဆင့္နိမ့္ယူေရနီယံဟာ လက္နက္အဆင့္ပစၥည္းအျဖစ္ေတာ့ ထုတ္လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။) ဗံုးတစ္လံုးျပဳလုပ္ႏိုင္တဲ့ အီရန္ရဲ႕ တျခား ပလူတိုနီယံလမ္းေၾကာင္းဟာလည္း လက္ခံႏိုင္ေလာက္စရာ အေပးအယူလုပ္ႏိုင္တဲ့အဆင့္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ Markazi ေဒသ ၿမိဳ႕ေတာ္ Arak မွာရွိတဲ့ heavy-water ႏ်ဴကလီးယားဓာတ္ေပါင္းဖိုကို ျပန္ၿပီးပံုစံေျပာင္းပါလိမ့္မယ္။ အေရးႀကီးတဲ့ လက္နက္အဆင့္ ပလူတိုနီယံေတြထုတ္လုပ္တဲ့ မူလဗဟိုခ်က္ေနရာကိုေတာ့ ဖယ္ရွား/ ဖ်က္ဆီးပါလိမ့္မယ္။ ၁၅ ႏွစ္အတြင္း heavy-water ဓာတ္ေပါင္းဖိုတစ္လံုးမွ ထပ္မေဆာက္ပါဘူး။ အာမခံခ်က္အေပၚမွာ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားၾကတဲ့လုပ္ငန္းတာဝန္ေတြအားလံုး အီရန္က လိုက္နာဖို႔ရွိပါတယ္။ ေဘာင္အကန္႔အသတ္နဲ႔ သေဘာတူညီခ်က္ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရအရ IAEA က စံုစမ္းစစ္ေဆးသူေတြဟာ အေဆာက္အအံုမွန္သမွ် အတိအလင္းေၾကညာၿပီးေတာ့ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ မေၾကညာဘဲျဖစ္ျဖစ္ သံသယျဖစ္ဖြယ္ရာလို႔ ယူဆႏိုင္သမွ် ကာလပတ္လံုးစစ္ေဆးႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ သေဘာတူညီခ်က္မွာ အီရန္ဟာ IAEA ရဲ႕ အေရးႀကီးကိစၥထဲမွာ ဆက္ၿပီးရွိေနမယ္ဆိုတာလည္း ထည့္သြင္းထားတယ္။ အီရန္ရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္ကို Possible Military Dimensions (PMDs) လို႔ ေခၚေဝၚသံုးစြဲေနဦးမယ္။ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ မျပန္႔ပြားေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္(NPT) ရဲ႕ ပံုမွန္ကာကြယ္ေရးသေဘာတူညီခ်က္ေတြရွိေနေသးသလို IAEA ရဲ႕ အဲဒီလုပ္ပိုင္ခြင့္မ်ဳိးဟာ အကန္႔အသတ္မရွိက်န္ရွိေနဦးမယ္။ 

ဇူလုိင္ ၁ ရက္ေန႔ သေဘာတူညီခ်က္အတြက္ ဘာေတြလိုအပ္မလဲ။

အေျခခံအားျဖင့္ နည္းပညာပိုင္းအေသးစိတ္ျဖည့္တင္းဖို႔ လိုအပ္တာေတြ အမ်ားႀကီးရွိေနတယ္။ စုံစမ္းစစ္ေဆးျခင္းနဲ႔ အတည္ျပဳတဲ့စနစ္သဘာဝ အတိအက်ဆိုရရင္ မလိုက္နာမႈအတြက္ ျပစ္ဒဏ္ဆိုတာအထူးအေရးႀကီးပါတယ္။(ဥပမာ ယူအက္စ္နဲ႔ အီးယူကတားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြ ခ်က္ခ်င္းျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ျပန္လည္ခ်မွတ္တာနဲ႔ ယူအန္က တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈအသစ္ေတြခ်မွတ္လိုက္တာမ်ဳိးပါ။) ဘာေၾကာင့္လဲဆိုရင္ ေဘာင္အကန္႔အသတ္နဲ႔သေဘာတူညီခ်က္ဟာ သိပ္ၿပီးအေသးစိတ္ပါဝင္တယ္။ ျပင္းထန္တာေတြထဲက တခ်ဳိ႕ရုတ္သိမ္းၿပီးေနပါၿပီ။ ဒါေပမဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးသူတစ္ဦးရဲ႕ မွတ္ခ်က္က အားလံုးသေဘာတူသည့္တိုင္ ဘာမွအတည္မျပဳႏိုင္ေသးဘူး တဲ့။

သေဘာတူညီခ်က္ၿပိဳကြဲပ်က္စီးသြားဖို႔ ဘယ္သူေတြက ေမွ်ာ္လင့္ေနမလဲ။ သူတို႔ထူးထူးျခားျခားေမွ်ာ္လင့္တာ ဘာေတြလဲ။

သေဘာတူညီခ်က္ကို အားသြန္ခြန္စိုက္အျပစ္ဖို႔သူေတြအမ်ားႀကီးပဲ ရွိတယ္။ အစၥေရးဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ဘင္ဂ်မင္နက္တန္ယာဟုက (အစၥေရးရဲ႕လံုျခံဳေရးတည္ေဆာက္ဖို႔ ပိုၿပီးေမွ်ာ္လင့္ထားေပမယ့္) ဒီသေဘာတူညီခ်က္ကို ၿပိဳလန္႔ေခ်ာက္ခ်ားစရာစကားလံုးေတြနဲ႔ ေရြးႏႈတ္ေဖာ္ျပခဲ့တယ္။ ကြန္ဂရက္ထဲက ရီပတ္ပလီကန္သိမ္းငွက္ႀကီးေတြ(တခ်ဳိ႕ဒီမိုကရက္ေတြေတာင္ အပါအဝင္ပါ) အီရန္နဲ႔ ျပဳလုပ္တဲ့သေဘာတူညီခ်က္မွန္သမွ်ကို မုန္းတီးၾကတယ္။ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းမွာ ျပႆနာေတြကိုဖန္တီးေနသူ၊ လက္ဘႏြန္က ဟစ္ဇ္ဘိုလာအၾကမ္းဖက္သမားတို႔လို အၾကမ္းဖက္သမားေတြအတြက္ လိုအပ္တဲ့ပစၥည္းေထာက္ပံ့ေပးသူဆိုတဲ့ အီရန္ရဲ႕လုပ္ရပ္ေတြကို အဲဒီသေဘာတူညီခ်က္က ဘာမွ ရည္ညႊန္းဟန္႔တားႏိုင္မွာမဟုတ္ပါဘူးလို႔ ယူဆၾကတယ္။ တီဟီရန္က သေဘာထားတင္းမာသူေတြကလည္း ဒီသေဘာတူညီခ်က္ကို ဆန္႔က်င္ၾကတယ္။ သူတို႔ဘက္ကအျမင္အေတြးနဲ႔ပဲ က်န္းမာေရးမေကာင္းလွတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး အလီ ခိုေမနီကို ေမွ်ာ္လင့္ေနၾကတုန္းပဲ။ (၂၀၁၅ အစပိုင္း Wall Street Journal က သတင္းမွာ ခိုေမနီ ကင္ဆာရွိေနတယ္ဆိုတာ အတည္ျပဳေဖာ္ျပခဲ့တယ္။) Possible Military Dimensions (PMDs)ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတဲ့စစ္ေရးရႈေထာင့္ေတြကိုညႊန္ျပၿပီး ေတာင္းဆိုမယ္ဆိုရင္ IAEA ဟာ စစ္ေဆးႏိုင္ခြင့္ရရွိမယ္။ စစ္ေရးဗ်ဴဟာက်တည္ေနရာေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ထား အားႀကီးအီရန္ေတာ္လွန္ေရးအေစာင့္တပ္ဖြဲ႔(IRG) ဟာ သေဘာတူညီခ်က္ပ်က္စီးႏိုင္မယ့္နည္းလမ္းရွာဖို႔ အလြန္အမင္း ဝမ္းေျမာက္ေနႏိုင္တယ္။ IRD ရဲ႕သေဘာထားဆိုရင္ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြကိုေတာင္ ေဒသတြင္းမွာ ရွိေနေစခ်င္ေသးတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ သူ႔ရဲ႕ေခါင္းေဆာင္အမ်ားအျပားကို ေငြရွာႏိုင္တဲ့အခြင့္အလမ္းေတြ စီစဥ္ေပးႏိုင္လို႔ပါ။ ဒါေပမဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ပ်က္ျပားသြားတာျမင္ခ်င္ေနတဲ့သူေတြ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ့ျပႆနာရွိတယ္။ အဲဒါက သေဘာတူညီခ်က္မဟုတ္ရင္ တျခားဆြဲေဆာင္ႏိုင္မယ့္ေရြးခ်ယ္စရာနည္းလမ္း သူတို႔ရွာေဖြေပးရမွာကိုပါ။ သာမန္ အီရန္ႏိုင္ငံသားေတြဟာ ပံုမွန္စီးပြားေရးျပန္ေရာက္လာဖို႔ ျပင္းျပင္းျပျပလိုလားၾကတယ္။ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္တစ္ခုရရွိသြားမွာကို တားဆီးခ်င္တာနဲ႔ပဲ အေမရိကန္မဲဆႏၵရွင္ေတြဟာ အီရန္နဲ႔ စစ္ပြဲမွာေတြ႔ၾကဖို႔ အာသီသနည္းနည္းလည္းရွိေနတယ္။ ဧၿပီ ၂ ရက္ေန႔ သေဘာတူညီခ်က္မေၾကညာခင္ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ဝါရွင္တန္ပိုစ့္-ABC သတင္းဌာန စစ္တမ္းေကာက္ယူမႈတစ္ခုအရေတာ့ အေမရိကန္ေတြဟာ အီရန္ရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္နဲ႔ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြကိုေလွ်ာ့ခ်ေပးဖို႔ အလဲအလွယ္အတြက္ သေဘာတူညီခ်က္ကို ေထာက္ခံၾကတယ္။ two to one margin နီးပါး အေမရိကန္ႏွစ္ေယာက္က yes ဆိုရင္ တစ္ေယာက္က no သေဘာထားမ်ဳိးရွိၾကတယ္။

သေဘာတူညီခ်က္ အတူတကြဆုပ္ကိုင္ထားလိုက္ၾကၿပီဆိုရင္ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းအတြက္ ဘယ္လိုအဓိပၸါယ္သက္ေရာက္မလဲ။

အဲဒါေျပာဖို႔ခက္ပါတယ္။ အားလံုးျခံဳေျပာရင္ေတာ့ သေဘာတူညီခ်က္ျဖစ္ေျမာက္မယ္ဆိုရင္ အဓိပၸါယ္က ေဒသတြင္းမွာ ေတာ္ေတာ္ေလးလံုျခံဳလာမယ္။ အႏၱရာယ္ႀကီးတဲ့ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ေတြနဲ႔အၿပိဳင္အဆိုင္ ပါဝင္ပတ္သက္ႏိုင္တဲ့ ေဆာ္ဒီအာေရဗ် နဲ႔ အီဂ်စ္၊ တူရကီတို႔လည္း အနည္းဆံုးေတာ့ အခုအခ်ိန္မွာ ပိုၿပီးလံုျခံဳလာႏိုင္တယ္။ အီရန္သေဘာတူညီခ်က္ တစ္လတည္းကေန တစ္ႏွစ္ေက်ာ္ေက်ာ္အထိပဲျဖစ္ျဖစ္ တိုးလိုက္ႏိုင္တယ္ဆိုရင္ အစၥေရးဟာ ပိုၿပီး လံုျခံဳလာမွာေသခ်ာပါတယ္။ ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္တစ္ခုလံုးကလည္း ပိုၿပီးပြင့္လင္းျမင္သာရွိလာမယ္။ ေဒသတြင္း ပထဝီဝင္ႏိုင္ငံေရးအရ ၾသဇာအရွိန္အဝါခ်ဲ႕ေနတဲ့ဇာတ္ေကာင္အျဖစ္မရပ္တည္ဘဲ၊ ပိုၿပီးပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္လာႏိုင္တယ္။ အီရန္က ခ်မ္းသာလာမယ္ဆိုရင္ အႏၱရာယ္မ်ားတာတစ္ခုကေတာ့ ေႏွာင့္ယွက္မႈပိုၿပီးေပးလာႏိုင္တာပါ။ သေဘာတူညီခ်က္ဟာ ၿပိဳင္ဘက္(ရန္သူ)ေတြၾကားက လက္နက္ထိန္းခ်ဳပ္ေရးသေဘာတူညီခ်က္သက္သက္ပါ။ မိတ္ျဖစ္ေဆြျဖစ္ႀကိဳဆိုေပြ႕ဖက္မႈေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ အီရန္နဲ႔ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြၾကားက ခ်ဥ္းကပ္မႈေတြမွာ ကြဲျပားမႈေတြဆက္ၿပီး ျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ အီရန္စီးပြားေရး ကမၻာနဲ႔ ျပန္လည္ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္လာႏိုင္မယ္၊ အီရန္တို႔ လက္မွတ္ထိုးလိုက္တဲ့သေဘာတူညီခ်က္အရ လိုက္နာစရာတာဝန္ေတြကိုလည္း လက္ခံလုပ္ေဆာင္မယ္၊ အဘက္ဘက္က ယံုၾကည္မႈအတိုင္းအတာတည္ေဆာက္ႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ပိုၿပီးအက်ဳိးမ်ားစရာ ေနာက္ဆံုးမွာေပၚထြက္လာမွာပါ။

Source: Everything you want to know about the Iranian nuclear deal | www.economist.com

Arak's IR-40 Heavy water reactor

အီရန္ ႏ်ဴကလီးယားသေဘာတူညီခ်က္မွာ ဘာေတြပါဝင္လဲ။

ပါဝင္တဲ့အေရးႀကီးအခ်က္အလက္ ၇ ခ်က္မွာ -

၁. စက္ဒလက္ေတြ

စုစုေပါင္း စက္ဒလက္ ၁၉၀၀၀ ခန္႔မွာ ၁၀၀၀၀ ဟာ ဒီေန႔လည္ပတ္ေနဆဲပါ။ သေဘာတူညီအရ ၆၁၀၄ အထိ ေလွ်ာ့ခ်မယ္။ စက္ဒလက္ ၅၀၆၀ သာ ၁၀ ႏွစ္ေက်ာ္ ယူေရနီယံသန္႔စင္ရာမွာ အသံုးျပဳခြင့္ရွိပါမယ္။ စက္ဒလက္ေတြဆိုတာဟာ ျပြန္ပံုစံရွိတဲ့စက္ေတြျဖစ္ၿပီး ယူေရနီယံသန္႔စင္ရာမွ အသံုးျပဳတယ္။ ျပည့္ဝယူေရနီယံဟာ ႏ်ဴကလီးယားစြမ္းအင္ နဲ႔ ႏ်ဴကလီးယားဗံုးေတြျပဳလုပ္ရာမွ လိုအပ္တဲ့ပစၥည္းပါ။

၂. ယူေရနီယံသန္႔စင္ျခင္း

အီရန္စက္ဒလက္ေတြ ၃.၆၇ ရာခိုင္ႏႈန္းသာ ယူေရနီယံသန္႔စင္ေရးအသံုးျပဳႏိုင္မယ္။ အဲဒီပမာဏဟာ တိုင္းျပည္၊ အရပ္သားေတြအတြက္ စြမ္းအင္ထုတ္ရာမွာ လံုေလာက္ေစတယ္။ ႏ်ဴကလီးယားဗံုးထုတ္လုပ္ဖို႔ေတာ့ မလံုေလာက္ပါဘူး။ သေဘာတူညီခ်က္ဟာ ၁၅ ႏွစ္အၾကာမွာၿပီးဆံုးမယ္။ တီဟီရန္ဟာ အဲဒီ ၁၅ ႏွစ္ကာလအတြင္ ယူေရနီယံသန္႔စင္အေဆာက္အအံု အသစ္မတည္ေဆာက္ဘူးလို႔ သေဘာတူညီရပါမယ္။ ၃.၆၇ ရာခိုင္ႏႈန္းထိ ေလွ်ာ့ခ်ဖို႔ အဓိကျငင္းဆန္ခဲ့တယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္က ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းထိ ေလွ်ာ့ခ်ခဲ့တယ္။ ျဖည့္စြက္ခ်က္မွာ ၁၅ ႏွစ္အတြင္းမွာ အီရန္ဟာ လက္ရွိထုတ္ေနတဲ့ အဆင့္နိမ့္ယူေရနီယံ ၁၀၀၀၀ ကီလိုဂရမ္ကေန ၃၀၀ ကီလိုဂရမ္အထိေလွ်ာ့ခ်ထားရမယ္။

၃. လက္နက္ထုတ္လုပ္တဲ့အခ်ိန္ (breakout time)

ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္တစ္ခုထုတ္လုပ္ရာမွာလိုအပ္တဲ့ ပစၥည္းသိုမွီးဖို႔ အီရန္အဖို႔ လတ္တေလာ ၂လ ဒါမွမဟုတ္ ၃လ သာၾကာျမင့္ႏိုင္တယ္။ သေဘာတူညီခ်က္အရအတည္ျဖစ္သြားရင္ ယူေရနီယံသန္႔စင္ထုတ္လုပ္မႈေလွ်ာ့ခ်ရမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္တစ္ခုထုတ္လုပ္ဖို႔ အခ်ိန္ တစ္ႏွစ္ တိုးျမင့္သြားႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီသေဘာတူညီခ်က္ breakout ကာလဟာ အနည္းဆံုး ၁၀ႏွစ္ အထိ အက်ဳံးဝင္ေနမွာပါ။

၄. Fordow ႏ်ဴကလီးယားအေဆာက္အအံု

အီရန္ရဲ႕ Fordow ေျမေအာက္ႏ်ဴကလီးယားဓာတ္ေပါင္းဖိုဟာ အနည္းဆံုး ၁၅ ႏွစ္အတြင္း ယူေရနီယံသန္႔စင္မႈရပ္တန္႔ထားရပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီအေဆာက္အအံုမွာ ကြဲပြားေစတဲ့ပစၥည္း သွိမီွးမထားႏိုင္ဘဲ စက္ဒလက္ ၁၀၀၀ ေတာ့ ထားရွိႏိုင္မယ္။ Fordo ေက်းလက္ေဒသမွာရွိတဲ့ ဓာတ္ေပါင္းဖိုဟာ အီရန္ရဲ႕ အႀကီးဆံုးဓာတ္ေပါင္းဖိုေတြထဲက တစ္ခုပါ။ ေတာင္တစ္လံုးရဲ႕ေျမေအာက္ ေပ ၂၀၀ အနက္မွာ ျမွပ္ႏွံတည္ေဆာက္ထားတယ္။ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္ ယူအက္စ္က သိရွိထုတ္ေဖာ္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္မတိုင္ခင္အထိ ႏိုင္ငံတကာအုပ္စုက အဲဒီဓာတ္ေပါင္းဖိုအေၾကာင္းမသိရွိခဲ့ၾကဘူး။

၅. သုေတသန နဲ႔ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးအတြက္

အီရန္ဟာ ယူေရနီယံသန္႔စင္တာကို သုေတသန နဲ႔ ဖြ႔ံၿဖိဳးေရးအတြက္သာ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မယ္။ ဒီလုပ္ငန္းကိုလည္း breakout time က တစ္ႏွစ္ အတြင္းမွာပဲ ေဘာင္ခတ္ကန္႔သတ္ထားပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမဲ့ အေဆာက္အအံုစနစ္ပံုစံ အီရန္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲဖို႔ လိုအပ္တာေတြရွိတယ္။ စက္ဒလက္ေတြ ေလွ်ာခ်တာရယ္ Arak မွာရွိတဲ့ heavy water ဓာတ္ေပါင္းဖိုကိုလည္း ျပန္လည္တည္ေဆာက္တာရယ္ အပါအဝင္ပါ။ လက္ရွိအေဆာက္အအံုေတြ ထိန္းသိမ္းထားႏိုင္ခြင့္ေတာ့ရွိေနမယ္။

၆. စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈေတြ

အီရန္ဟာ ႏိုင္ငံတကာအဏုျမဴစြမ္းအင္ေအဂ်င္စီ(IAEA)၊ ယူအန္ ႏ်ဴကလီးယား ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈတဲ့အဖြဲ က စံုစမ္းစစ္ေဆးသူေတြကို လက္ခံစီစဥ္ေပးဖို႔ လိုအပ္ပါလိမ့္မယ္။ ေၾကညာထားတဲ့အေဆာက္အအံုေတြအားလံုးကို စံုစမ္းခြင့္ျပဳေပးမွ အဲဒီမွာ စစ္ေရးၿခိမ္းေျခာက္ႏိုင္တဲ့လက္နက္ထုတ္လုပ္မႈမရွိ ေအဂ်င္စီက ေသခ်ာသိရွိေစႏိုင္မွာပါ။ အီရန္စစ္တပ္အေဆာက္အအံု Parchin ဟာလည္း ႏ်ဴကလီးယားအစီအစဥ္နဲ႔ ပတ္သက္ေနတာေၾကာင့္ အဲဒီအေဆာက္အအံုကို စစ္ေဆးခြင့္ျပဳရမယ့္အထဲ ပါဝင္တယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြဟာ ေၾကညာထားတဲ့အေဆာက္အအံုေတြသာမကဘဲ အီရန္ႏိုင္ငံအႏွံ႔အျပား ထိန္းခ်ဳပ္မႈမရွိခြင့္ျပဳႏိုင္ေရးႀကိဳးစားေနၾကတယ္။ အရင္က အီရန္ဟာ ႏ်ဴကလီးယားလုပ္ငန္းေတြကို လွဳိ႕ဝွက္စီမံခန္႔ခြဲေနခဲ့ပါတယ္။

၇. တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈ ပယ္ဖ်က္ခဲ့တာေတြ

အဓိကအခ်က္ေတြ အီရန္နဲ႔ သေဘာတူညီခ်က္ရၿပီလို႔ ယူအန္ေစာင့္ၾကည့္ေရးအဖြဲ႕က အတည္ျပဳၿပီးတဲ့ေနာက္ ယူအက္စ္နဲ႔ အီးယူ ဟာ အီရန္စီးပြားေရးအတြက္ဦးစားေပး၊ ႏ်ဴကလီးယားထုတ္လုပ္မႈနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြကို ပယ္ဖ်က္ၾကမယ္။ သေဘာတူညီခ်က္ ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြရွိမယ္ဆိုရင္ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြ ခ်က္ခ်င္းျပန္လည္သတ္မွတ္ႏုိင္ပါလိမ့္မယ္။ လံုျခံဳေရးေကာင္စီဆံုးျဖတ္ခ်က္အသစ္မွာ တျခားအရံကန္႔သတ္ခ်က္ေတြပါဝင္ေနမွာျဖစ္ေပမယ့္ အီရန္ရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားဆက္စပ္အဆင့္ေတြ သေဘာတူညီၿပီဆိုရင္ ယူအန္တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြ ပယ္ဖ်က္မွာပါ။ ႏိုင္ငံတကာေလွ်ာ့ခ်မႈေတြမွာ အီရန္ ေရနံဆီဝယ္ယူမႈေတြနဲ႔ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းဆိုင္ရာႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ဆက္ဆံမႈမရွိႏိုင္တာေတြေၾကာင့္ လက္ရွိႏွစ္ေတြမွာ အီရန္ရဲ႕စီးပြားေရးဆုပ္ကိုင္ထိန္းခ်ဳပ္ထားခံရသလိုျဖစ္ေနခဲ့တယ္။ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔မႈေတြ ပယ္ဖ်က္မယ္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံရဲ႕ အဓိကစီးပြားေရးဆုလာဘ္ေတြ ယူေဆာင္လာႏိုင္မွာပါ။

Source: What's in the Iran nuclear deal? 7 key points, as conveyed by U.S. officials | CNN Politics

ၿဖိဳးၿဖိဳး

လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္မႈေတြနဲ႔ အီရန္ရဲ႕ ႏ်ဴကလီးယားအႏၲရာယ္ (အီရန္ ႏ်ဴကလီးယားအေၾကာင္း တဆက္တည္းဖတ္ခ်င္ရင္ပါ။)