အပမ္းေျဖကမၻာငယ္ေလးေတြထဲမွာ

Movie Theater (Cinema) ေတြဆိုတာ ေျဖေဖ်ာ္ေရးအတြက္ ရုပ္ရွင္ေတြကို ပရိသတ္ၾကည့္ရႈႏိုင္မယ့္ ေနရာပါဝင္တဲ့အေဆာက္အဦတစ္ခုပါပဲ။ ရုပ္ရွင္ရုံေတြအားလံုးကေတာ့ စီးပြားျဖစ္လက္မွတ္ေရာင္းခ်ၿပီး ျပသၾကတာမ်ဳိး မဟုတ္ပါဘူး။ တခ်ဳိ႕ရုပ္ရွင္ရုံေတြဟ အက်ဳိးအျမတ္မပါတဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြ ဒါမွမဟုတ္ အသင္းအဖြဲ႔ေတြထဲက အဖြဲ႔ဝင္ေတြ အဖြဲ႔ဝင္ေၾကးေပးၿပီး ရုပ္ရွင္ေတြကို ၾကည့္ရႈႏိုင္ၾကဖို႔ ျပင္ဆင္ထားၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ျပစက္(movie projector) ကိုသံုးၿပီး ရုပ္ရွင္ပိတ္ကား (projection screen) မွာ အရုပ္ေတြထင္ေစတယ္။ နံရံေတြမွာ ျမွဳပ္ထားတဲ့ စပီကာေတြကေနအသံကေန စကားေျပာ၊ လႈပ္ရွားမႈေတြရဲ႕အသံနဲ႔ ဂီတေတးသံေတြျဖတ္ထြက္လာေစတယ္။ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္ေတြကတည္းက subwoofer ေတြအသံုးျပဳေနခဲ့ၾကပါၿပီ။ 

၂၀၁၀ ခုႏွစ္ေတြမွာ ရုပ္ရွင္ရုံအမ်ားစုဟာ digital cinema projection ေတြေျပာင္းလဲတပ္ဆင္လာၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ေတြမွာလည္း ကေလးေတြအတြက္ animated film ေတြနဲ႔ Godzilla နဲ႔ Last Action Hero တို႔လို ရုပ္ရွင္ၾကည့္ ပရိသတ္အႀကိဳက္ blockbuster ရုပ္ရွင္ကားမ်ဳိးေတြနဲ႔ စိတ္ကူးယဥ္ဇာတ္လမ္းမႀကိဳက္သူေတြအတြက္ မွတ္တမ္းရုပ္ရွင္ကားေတြ စသျဖင့္အမ်ဳိးစံု ရိုက္ကူးထုတ္လုပ္ျပသလာၾကေတာ့ ရုပ္ရွင္ရုံေတြမွာလည္း ေခတ္မီျပင္ဆင္ေျပာင္းလဲမႈေတြပိုပိုၿပီး ျပဳလုပ္လာၾကတယ္။ အေသးဆံုးရုပ္ရွင္ရုံခန္းမေတြမွာ ပိတ္ကားတစ္ခုတည္းနဲ႔ ၾကည့္စရာအခန္းတစ္ခန္းထဲပဲ ရွိၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ရုံအမ်ားစုမွာေတာ့ ပိတ္ကားေတြ အမ်ားႀကီးပဲရွိၾကတယ္။ အႀကီးဆံုးရုပ္ရွင္ရုံခန္းမေတြကို multiplex  လို႔ေခၚေနၾကၿပီး ပိတ္ကား ၂၅ ခုအထိရွိၾကပါတယ္။ ရုပ္ရွင္ရုံေတြမွာ အခ်ဳိရည္၊ ေျပာင္းဖူးေပါက္ေပါက္နဲ႔ သၾကားလံုးေတြ အမ်ားအားျဖင့္ေရာင္းခ်ၾကတယ္။ တခ်ဳိ႔ရုပ္ရွင္ရုံေတြမွာ hot fast food ေတြေရာင္းခ်ၾကပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ရုပ္ရွင္ရုံေတြမွာ အယ္လ္ကိုေဟာပါဝင္တဲ့အရည္ေတြ ေရာင္းခ်ခြင့္ရွိၾကတယ္။

Multiplex နဲ႔ Megaplex ေတြ

ကေနဒါဟာ ပိတ္ကား ႏွစ္ခုရွိတဲ့ ရုပ္ရွင္ရုံစတင္ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခ့ဲတဲ့ ပထမဆံုးႏိုင္ငံပါ။ ၁၉၅၇ မွာ ကေနဒါလူမ်ဳိး ရုပ္ရွင္ရုံပိုင္ရွင္ Nat Taylor ပိုင္တဲ့ Ottawa က Elgin Theatre မွာ မတူတဲ့ရုပ္ရွင္ ၂ ကားကို ပိတ္ကား ၂ ခုနဲ႔ ပထမဆံုးျပသလိုက္ပါတယ္။  ေနာက္ပိုင္းမွာ Taylor ဟာ Cineplex Odeon Corporation ကို တည္ေထာင္ခဲ့တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ကမၻာ့အႀကီးဆံုး ပိတ္ကား ၁၈ ခုပါတဲ့ Toronto Eaton Centre ကို ကေနဒါႏိုင္ငံ တိုရြန္တိုၿမိဳ႕မွာ စတင္ဖြင့္လွစ္ ျပသခဲ့တာပါ။ ယူအက္စ္မွာေတာ့ ၁၉၆၃ မွာ Stanley Durwood of American Multi-Cinema  (အခု AMC Theatres) ကနဦးေပၚထြက္ခဲ့တယ္။ Missouri ေဒသ ကန္ဆာစ့္ၿမိဳ႕ေတာ္မွာ Ward Parkway Center ဆိုတဲ့ ပထမဆံုး multiplex cinema  ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၆၀ ခုႏွစ္ေလာက္ကတည္းက ပိတ္ကားေတြအမ်ားႀကီးပါဝင္ၾကတဲ့ ရုပ္ရွင္ခန္းမေတြ စံသတ္မွတ္ခ်က္တစ္ခုလိုမ်ားျပားလာၾကတယ္။ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္ေတြမ်ာ ၁၉၂၀ ခုႏွစ္ေတြတုန္းက ဖြင့္လွစ္ခဲ့တဲ့ ႀကီးမားလွတဲ့ ရုပ္ရွင္ရုံႀကီးေတြဟာ ပိတ္ကားေတြအမ်ားႀကီးပါတဲ့ ခန္းမေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲတပ္ဆင္လာၾကတယ္။ ေက်ာ္ၾကားလွတဲ့ ရုပ္ရွင္တစ္ကားဆိုရင္ ပိတ္ကားေတြအမ်ားႀကီး၊ ရုပ္ရွင္ခန္းမေတြအမ်ားႀကီးမွာ တခ်ိန္တည္းျပသတာေတြျပဳလုပ္လာၾကတယ္။ ပိတ္ကား ၂၀ နဲ႔ အထက္ရွိလာၾကတဲ့ multiplex ရုံေတြကို megaplex လို႔ေခၚလာၾကတယ္။ ပထမဆုံး megaplex ကို ေယဘူယ်အားျဖင့္ ဘယ္လ္ဂ်ီယံႏိုင္ငံ Brussels ၿမိဳ႔က Kinepolis လို႔သတ္မွတ္ခဲ့ၾကတယ္။ Kinepolis ကို ၁၉၈၈ ခုႏွစ္မွာ စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပိတ္ကား ၂၅ ခုရွိကာ ထိုင္ခံု ၇၅၀၀ ပါဝင္တယ္။ ယူအက္စ္က ပထမဆံုး megaplex ျဖစ္တဲ့ AMC Grand 24 ကိုေတာ့ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္မွာ တကၠဆက္ျပည္နယ္ Dallas ၿမိဳ႕မွာေဆာက္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။

ေနာက္ပိုင္း drive-in တို႔လို႔ ကားရပ္နားတဲ့ေနရာေတြမွာ တပ္ဆင္ထားတဲ့ ရုပ္ရွင္ရုံမ်ဳိး၊ တျခား outdoor movie theatre ေတြလည္းျပဳလုပ္ျပသလာၾကတယ္။ ၁၉၆၇ မွာ ၿဗိတိသွ်အစိုးရဟာ ထိုင္ခံု ၂၇ လံုးပါတဲ့ mobile ရုပ္ရွင္ရုံကား Bedford mobile cinema ၇ ခု တည္ေဆာက္ျပသခဲ့တယ္။ အေသးဆံုး ရုပ္ရွင္ရုံေလးလို႔ဆိုရမွာကေတာ့ ဘရာဇီးႏိုင္ငံ Cabiria Cine-Cafe မွာတပ္ဆင္ထားတဲ့ ရုပ္ရွင္ရုံေလးပါ ၂၄ စတုရန္းမီတာ(၂၅၈.၃ စတုရန္းေပ)က်ယ္ဝန္းပါတယ္။ ထိုင္ခံုကေတာ့ ၁၈ လံုးခန္႔သာဆန္႔ခဲ့တယ္။ အဲဒီရုပ္ရွင္ရုံေလးကို ၂၀၁၀ ဂင္းနစ္ကမၻာ့မွတ္တမ္းစာအုပ္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့ဖူးတယ္။ ကမၻာ့အေသးဆံုး ေနရာင္ျခည္သံုး mobile cinema ေလးျဖစ္တဲ့ Sol Cinema ကေတာ့ ယူေကမွာရွိပါတယ္။ တျခား ဥေရာပတိုင္းျပည္ေတြမွာလည္း အခုထက္ထိ ရံုးဝန္ထမ္း၊ အုပ္စုအဖြဲ႔လိုက္ ေကာ္ဖီေသာက္ရင္း ရုပ္ရွင္ၾကည့္ႏိုင္ၾကမယ့္ ေကာ္ဖီစားပြဲေလးေတြပါ ျပင္ဆင္ထားတဲ့ ရုပ္ရွင္ရုံေလးေတြ ရွိၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ျပစနစ္ေတြကိုလည္း 3D၊ IMAX 3D, Digital 3D စသျဖင့္ အဆင့္ျမင့္ ေျပာင္းလဲတပ္ဆင္ ျပသလာခဲ့ၾကပါတယ္။

ဘယ္ေလာက္ပဲ စနစ္ေတြ အဆင့္တိုးျမွင့္ ျပဳျပင္တပ္ဆင္ျပသလာၾကေပမယ့္လည္း ရုပ္ရွင္ၾကည့္အပမ္းေျဖလိုၾကသူအမ်ားစုအတြက္ေတာ့ စံသတ္မွတ္ထားတဲ့ ခပ္ရိုးရိုးပံုစံခြက္ထဲက ရုပ္ရွင္ခန္းမေတြဟာ ပ်င္းရိစရာျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလိုမျဖစ္ရေလေအာင္ ရုပ္ရွင္ၾကည့္ပရိသတ္ေတြအတြက္ ဆန္းသစ္လွတဲ့ဒီဇိုင္းဖန္တီးမႈ၊ ေကာင္းမြန္လွတဲ့အသံစနစ္နဲ႔ မရိုးႏိုင္ေအာင္စြဲေဆာင္ထားေစမယ့္ ရုပ္ရွင္ရုံေတြလည္းအမ်ားႀကီးဖန္တီး တည္ေဆာက္လာၾကတယ္။ တခ်ဳိ႕ရုပ္ရွင္ရုံေတြမွာ စိတ္ဝင္စားစရာသမိုင္းအခ်က္အလက္ေတြျပည့္ေနတယ္။ ဗံုးဒဏ္၊ မီးေဘးကေန လြတ္ကင္းရွင္သန္ခဲ့ၾကတာေတာြရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ၿပိဳလဲပ်က္စီးသြားၾကတယ္။ ရုပ္ရွင္ရုံေတြကို ေရွးမူလတည္ေဆာက္ထားခဲ့စဥ္ကလိုပဲ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာအေနအထားမကဘဲ ဗိသုကာပညာရပ္ဆိုင္ရာတန္ဖိုးေတြပါ မေပ်ာက္ဆံုးသြားေအာင္ မူလအေျခအေနအတိုင္းထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ထားၾကပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ရုပ္ရွင္ရုံေတြဆိုရင္ အင္မတန္ေခတ္မီလွၿပီး စိတ္လႈပ္ရွားဖြယ္၊ စြဲမက္ဖြယ္ ဖန္တီးတည္ေဆာက္ထားၾကတယ္။  အဲဒီလို ကမၻာ့တဝွမ္းက အလွဆံုး ရုပ္ရွင္ရုံေလးေတြကိုလည္း ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။ ။

#1 Olympia Music Hall, France

#2 Sci-fi Dine-in Theater, Disney’s Hollywood Studios

#3 Urania National Film Theatre, Budapest, Hungary

#4 Kurshumli An In Skopje, Macedonia - Creative Documentary Film Festival Makedox

#5 Fox Theater, Detroit Mi

#6 Puskin Art Cinema, Budapest, Hungary

#7 Arena, Pula, Croatia

#8 Movie Theater In Paris

#9 Electric Cinema, Notting Hill

#10 Riverbad Cinema For Dokufest In Prizren, Kosovo.

#11 Anibar Lake Cinema (peja, Kosovo)

#12 Hot Tube Cinema, London

#13 The Bijou Theater, Bridgeport

#14 Cineteca De El Matadero, Madrid. Spain

#15 Docufest - Kino Kalaja, Prizren, Kosovo

#16 Orinda Theater, California

#17 Ugc De Brouckere Grand Eldorado In Brussels, Belgium

#18 Film On The Rocks, Red Rocks, Denver, Colorado

#19 Sci-fi Dine-in Theater, Disney’s Hollywood Studios

#20 The Paramount Theater, Oakland, California

#21 Cinema City, Jerusalem, Israel

#22 St. George Openair Cinema [Sydney, Australia]

#23 The Orange Cinema Club [Beijing, China]

#24 Egyptian Theater, American Cinematheque, Los Angeles

#25 Grauman’s Chinese Theater, Los Angeles

#26 The Fox Theater, Oakland

2-AD-Cinemas-Interior-Theater-Restaurant

Winter Garden Theatre [Toronto]

Tuschinski [Amsterdam, Netherlands].

1967 Bedford mobile cinema

Anibar Lake Cinema (peja, Kosovo)

The Orange Cinema Club [Beijing, China]3

The Paramount Theater, Oakland, California

The Orange Cinema Club [Beijing, China

The Orange Cinema Club [Beijing, China

The Fox Theater, Oakland

St. George Openair Cinema [Sydney, Australia]

The Bijou Theater, Bridgeport

Sci-fi Dine-in Theater, Disney’s Hollywood Studios

Sci-fi Dine-in Theater, Disney’s Hollywood Studios

Riverbad Cinema For Dokufest In Prizren, Kosovo.

Paramount Theatre of the Arts [California, USA

Puskin Art Cinema, Budapest, Hungary

Paramount Theatre of the Arts [California, USA]

Orinda Theater, California

Orinda Theater, California

Olympia Music Hall, France

Movie Theater In Paris

Le Grand Rex [Paris, France]

Movie Theater In Paris

Kurshumli An In Skopje, Macedonia -
Creative Documentary Film Festival Makedox

Hot Tube Cinema, London

Graumans-Chinese-Theatre

Hot Tube Cinema, London

Graumans-Chinese-Theatre

Fox Theater, Detroit Mi

Filmnachte Am Elbufer [Dresden, Germany]

Floating Archipelago Cinema [Yao Noi, Thailand]

Egyptian Theater, American Cinematheque, Los Angeles

Arena, Pula, Croatia

ၿဖိဳးၿဖိဳး

(Living Fashion Magazine, February, 2016)